Hervormd Arnemuiden en kerkelijk Nieuwland verschillen van elkaar en kanselruil ligt dan ook niet zo direct voor de hand. Dat was vroeger anders. Toen beriepen de kerkenraden van beide gemeenten dezelfde soort dominees. De begeerde predikanten moesten ‘Kohlbruggiaan’ zijn, oftewel aanhanger van de leer van Hermann Friedrich Kohlbrugge (Amsterdam 3 augustus 1803- Elberfeld 5 maart 1875).
De beroemde Zwitserse theoloog Karl Barth plaatste Kohlbrugge op één lijn met Luther en Calvijn. Luther kwam vijf eeuwen geleden in conflict met de kerk van Rome, hetgeen leidde tot het ontstaan van het protestantisme. En Johannes Calvijn was de in Genève geboren protestantse theoloog wiens volgelingen zij n achternaam dragen.
Maar wie was in vredesnaam Hermann Friedrich Kohlbrugge? Dat was anderhalve eeuw geleden geen vraag. Want toen was zijn naam op ieders lippen in protestants Nederland. Dat kwam zo. Kohlbrugge was lid van de Hersteld Evangelisch-Lutherse kerk. Hij raakte tijdens zijn studie theologie, die hij cum laude afrondde met een dissertatie over Psalm 45, in conflict met een Lutherse hoogleraar. Kohlbrugge zocht vervolgens vergeefs toelating tot de Nederlandse Hervormde Kerk (NHK). Hem werd de toegang geweigerd omdat hij te rechtzinnig was voor de vrijzinnigheid die toen de overheersende stroming was. Anderzijds waren er mensen aan de rechtzinnige kant die hem niet stevig genoeg in de leer vonden. Het voert te ver om hier in te gaan op de inhoud van de theologische discussie van toen. Wie er meer van wil weten kan even googelen met de woorden ‘Kohlbrugge’ en ‘kommapreek’. Dan zit je onmiddellijk bij de kern.
Hoewel de deur gewezen door de leiding, was Kohlbrugge geliefd onder het kerkvolk. Diverse kerkenraden gingen over tot het beroepen van predikanten die zijn visie aanhingen. Daaronder was de Hervormde gemeente van Nieuw- en Sint Joosland. Na het vertrek van dominee Henricus Stephanus Johannes van Rijsoort in 1872 haalde de kerkenraad alles uit de kast om een Kohlbruggiaan op de kansel te krijgen. De zoektocht slaagde toen in 1878 dominee Willem Engelbert Michaël Engelberts toehapte. Voor het zover was is liefst 21 maal een beroep uitgebracht. Zelfs is getracht een onbevoegde hulpprediker uit Bohemen (Tsjechië) naar Nieuwland te krijgen.
Waarom hiervoor aandacht? Recent publiceerde Kohlbrugge-kenner Maarten den Admirant (geb. 1928) zijn boek Kohlbrugge’s boodschap in Nederland. Hoofdstuk 2 is gewijd aan Nieuwland en bevat ook informatie over Arnemuiden. Zo stond Johan Willem Frederik Gobius du Sart van 1885-1894 in Nieuwland terwijl diens oom Joan Jacob Gobius du Sart van 1861-1865 in Arnemuiden het woord bediende.
Na Engelberts en Gobius du Sart dienden de Kohlbruggianen Hendrik Kwint (1897- 1901), Gerrit Hendrik Löcher (1901 -1913) en Tjalling Tak (1914-1920) Nieuwland. Willem Frederik Gobius dus Sart, Hendrik Kwint en Gerrit Hendrik Löcher staan op de foto die op 15 augustus 1903 is gemaakt in Elberfeld (D) bij de herdenking van de 100ste geboortedag van Kohlbrugge. Dat gebeurde daar omdat de theoloog die gemeente diende van 1834 tot aan zijn dood. Een exemplaar van de foto is aanwezig in de consistorie in Nieuwland. Dat is te danken aan wijlen ouderling Piet de Visser, die deze aan de kerk schonk. Dat Nieuwland lange tijd zo verbonden was aan de theoloog die in de 19e eeuw zeer bekend was is bijna vergeten. Bijna, maar niet helemaal. Eén gemeentelid herinnert mij er soms aan door te zeggen: ,,denk erom: ik kreeg het thuis al mee dat Nieuwland een Kohlbruggiaanse gemeente was!” WPS
n.a.v. Kohlbrugge’s boodschap in Nederland. ’s Gravenhage 2020. 110 pagina’s Eigen uitgave Maarten den Admirant. Prijs € 14,95.
Comments are closed.